indeks osób (S)

A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S T U V W Y Z

Witold Szalonek,

kompozytor i pedagog; ur. 2 marca 1927, Czechowice-Dziedzice; zm. 12 października 2001, Berlin. W latach 1949-56 studiował grę na fortepianie w klasie Wandy Chmielowskiej oraz kompozycję u Bolesława Woytowicza w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach. Studia uzupełniające odbył w latach 1962-63 u Nadii Boulanger w Paryżu. Od 1967 prowadził klasę kompozycji w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach, kierując tam w latach 1970-74 Katedrą Teorii i Kompozycji. W latach 1970-71 przebywał w Berlinie jako stypendysta Deutscher Akademischer Austauschdienst. W 1973 został powołany na stanowisko profesora Hochschule der Künste w Berlinie, gdzie objął klasę kompozycji po Borysie Blacherze.

Witold Szalonek jest odkrywcą „dźwięków kombinowanych” – wielodźwięków o specyficznej barwie, możliwych do uzyskania na instrumentach dętych drewnianych. Od 1970 prowadził seminaria i kursy dotyczące własnych technik kompozytorskich na uczelniach muzycznych i uniwersytetach m.in. w Danii, Niemczech, Finlandii, Polsce i Słowacji. Jego utwory były wykonywane na wielu festiwalach muzyki współczesnej, m.in. na Międzynarodowych Wakacyjnych Kursach Nowej Muzyki w Darmstadt, Światowych Dniach Muzyki Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (ISCM), „Warszawskiej Jesieni”, „Time of Music” w Vitasaari, Gulbenkian Music Festival w Lizbonie, „Inventionen” w Berlinie, „Alternatywach” w Moskwie, „Kontrastach” we Lwowie.

Witold Szalonek jest laureatem II nagrody w Konkursie Związku Kompozytorów Polskich w 1952 za Pastorale na obój i fortepian (1952), III nagrody w Konkursie im. Artura Malawskiego w 1966 za Quattro monologhi per oboe solo (1966) oraz II i III nagrody na tymże konkursie w 1968 za Mutazioni na orkiestrę kameralną (1966) i Proporzioni I na flet, altówkę i harfę (1967). W 1964 otrzymał Nagrodę Muzyczną Miasta Katowic, a w 1967 – Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki. W 1990 Uniwersytet Wilhelmiński w Münster przyznał mu tytuł doktora honoris causa. W 1994 został laureatem dorocznej Nagrody Związku Kompozytorów Polskich.

twórczość

Witold Szalonek należy do grupy kompozytorów XX wieku, którzy w poszukiwaniu nowego materiału dźwiękowego eksperymentują z tradycyjnymi instrumentami, uzyskując z nich niecodzienne brzmienia. Inspiracją do takich poszukiwań było zetknięcie się Szalonka w latach sześćdziesiątych z muzyką pozaeuropejską o brzmieniach całkowicie odmiennych od tradycyjnych brzmień instrumentów europejskich. Te drugie mają określoną strukturę i przewidywalną postać. Pierwsze są niestabilne, nieokreślone i w znacznym stopniu nieprzewidywalne. Właśnie one mogłyby dobrze odpowiadać gwałtownej potrzebie nowego brzmienia dla nowej muzyki. Taki materiał dźwiękowy przyniosła kompozytorom europejskim muzyka elektroniczna, czy w jeszcze większym stopniu - muzyka konkretna. Wielkie nadzieje, jakie wiązano z tymi nowymi rodzajami muzyki jednak się nie spełniły. Wydaje się, że w znacznym stopniu zaważył na tym brak żywego wykonawcy w trakcie odtwarzania utworów z taśmy. Muzyka jest wprawdzie sztuką dźwięku i można jej słuchać z zamkniętymi oczami, ale do właściwego funkcjonowania potrzebuje interakcji pomiędzy wykonawcą i słuchaczem. Potwierdzałaby takie przypuszczenie live electronic music, która brzmienia elektroniczne zhumanizowała, wprowadzając na estradę człowieka obsługującego aparaturę „na żywo”. Dzisiaj znacznie częściej zetknąć się można z elementami technologii elektronicznej wprowadzanymi do żywych wykonań, niż z pustą estradą obstawioną jedynie głośnikami, które odtwarzają utwory nagrane na taśmę. Elektronika występuje też często razem z tradycyjnymi brzmieniami, kiedy elektroniczne urządzenie jest po prostu jednym z instrumentów większego zespołu. Ale i tradycyjne instrumenty odkryły w II połowie XX wieku swoje nowe, nieprzewidywane wcześniej możliwości brzmieniowe. Jednym z odkrywców takich brzmień był Witold Szalonek. Zainteresował się szczególnie instrumentami dętymi drewnianymi, a więc fletem, obojem, klarnetem i fagotem. „Jeszcze w czasach uczniowskich - wspominał kompozytor - uwagę moją zwróciły na siebie dziwne barwą dźwięki «przypadkowe», «koguty», produkowane ku uciesze słuchaczy przez niewprawnych adeptów gry na instrumentach drewnianych. Komponując w roku 1960 Concertino na flet i orkiestrę kameralną miałem zamiar posłużyć się nimi w konstrukcji pewnych płaszczyzn dźwiękowych części drugiej, lecz nie znając gruntownie ich natury z zamiaru tego musiałem zrezygnować i posłużyłem się zastępczo dźwiękami stroikowymi i ustnikowymi blachy i drzewa.” Kompozytor nie zrezygnował jednak z rozpoznania natury owych «kogutów» i podjął nad wszelkimi dziwnymi dźwiękami instrumentów dętych drewnianych systematyczne badania. Zaowocowały one zestawieniem „dźwięków kombinowanych”, jak Witold Szalonek nazwał te nietypowe brzmienia, wraz z metodami ich wydobycia. Okazało się, że stosując specjalne palcowanie i niestandardowe sposoby zadęcia można wydobyć z fletu, oboju, klarnetu czy fagotu nie tylko pojedyncze dźwięki, ale również dwu-, trzy-, a nawet czterodźwięki. Poddany eksperymentom obój wyprodukował ponad 160 dźwięków kombinowanych! Kompozytor opisał wszystko w artykule zamieszczonym w piśmie „Res Facta” z 1973 roku i ze swoich odkryć korzystał obficie we własnych utworach, poczynając od przełomowego dzieła Les Sons napisanego w 1965 roku. Przyniosło mu ono tytuł najbardziej radykalnego i kontrowersyjnego przedstawiciela sonoryzmu. Taką opinię potwierdziły następne utwory: Quattro monologhi per oboe solo (1966), Mutazioni na orkiestrę kameralną (1966), Proporzioni na flet, altówkę i harfę (1967), Ziemio miła... - kantata na głos i orkiestrę symfoniczna do słów Antoniego Gołubiewa (1909), Aarhus Music na kwintet dęty (1970). Prymat brzmienia nad innymi elementami dzieła i formotwórcza rola barwy będą obowiazywały odtąd w całej twórczości Szalonka. Choć zmieniać się będą proporcje „dźwięków kombinowanych” i klasycznych pozostanie on szczególnie wrażliwy na kolor i nastrój swojej muzyki.

kompozycje

Pastorale [wersja I] na obój i fortepian * (1952)
Trio na flet, klarnet i fagot * (1952)
Pastorale [wersja II] na obój i orkiestrę (1952-65)
Nokturn na baryton, orkiestrę smyczkową i harfę [sł. L. Staff] (1953)
Dzwon, ballada na 2 chóry chłopięce lub mieszane * (1953)
Śląska ballada ludowa na sopran i chór mieszany (1953)
Dwie pieśni ludowe na głos i fortepian (1953)
Twarde ręce na fortepian i chór mieszany [sł. W. Broniewski] (1953)
Kołysanka na sopran i fortepian (1953/2001)
Toccata polyphonica na orkiestrę smyczkową * (1954)
Suita kurpiowska na alt i 9 instrumentów * (1955)
Suita polifoniczna na orkiestrę smyczkową (1955)
Satyra symfoniczna na orkiestrę (1956)
Sonata na wiolonczelę i fortepian * (1958)
Wyznania, tryptyk na głos recytujący, chór mieszany i orkiestrę kameralną [sł. K. Iłłakowiczówna] * (1959)
Concertino per flauto e orchestra da camera * (1962)
Arabeski na skrzypce i fortepian * (1964)
Pozdrowienia na chór męski [sł. K. Przerwa-Tetmajer] (1964)
Katowicka ballada na sopran i chór mieszany [sł. A. Baumgardten] (1964)
Les Sons na zespół symfoniczny * (1965)
Mutazioni na orkiestrę kameralną * (1966)
Quattro monologhi per oboe solo * (1966)
Proporzioni I per flauto, viola e arpa * (1967)
Pieśni o Śląsku na chór mieszany a cappella [sł. A. Baumgardten] * (1967)
Proporzioni II per flauto, violoncello e pianoforte (arpa) * (1967-70)
Mutanza per pianoforte * (1968)
Improvisations sonoristiques per clarinetto, trombone, violoncello e pianoforte * (1968)
Canzonetta na gitarę (1968)
1 + 1 + 1 + 1 na 1-4 instrumentów smyczkowych * (1969)
Ziemio miła..., kantata na głos i orkiestrę [sł. A. Gołubiew] * (1969)
Aarhus music na kwintet dęty * (1970)
Concerto for Strings (1971-75)
Trzy szkice na harfę * (1972)
Connections for chamber ensemble * (1972)
Proporzioni III per violino, violoncello e pianoforte (arpa) (1977)
Musica concertante per violbasso e orchestra * (1977)
Piernikiana per tuba * (1977)
Trio per oboe, clarinetto e fagotto (1978)
Mała symfonia B-A-C-H na fortepian i orkiestrę symfoniczną * (1979-81)
Take the Game... dla 6 perkusistów (1981)
Alice’s Unknown Adventures in the Fairy Land of Percussion dla jednego perkusisty (1981)
D. P’s Five Ghoulish Dreams na saksofon altowy solo * (1985)
Inside? - Outside? na klarnet basowy i kwartet smyczkowy (1987)
Toccata e corale Bolesław Woytowicz in memoriam [wersja I] na organy * (1988)
Dialogi na 4 ręce i 4 nogi na fortepian na 4 ręce (1988)
Elegia na śmierć przyjaciela na klarnet i fortepian (1989)
Toccata e corale [wersja II] na fortepian * (1990)
Symfonia rytuałów na kwartet smyczkowy * (1991-96)
Głowa Meduzy I na 1-3 flety proste * (1992)
Invocationi na 2 gitary (1992)
Głowa Meduzy II na 1-3 flety in C (1993)
Dyptyk I na chór mieszany * (1993)
Dyptyk II na 16 saksofonów (1993)
Gerard Hoffnung's Six Unpublished Drawings na kwartet saksofonowy * (1994)
Fanfary na flet, klarnet, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i fortepian (1994)
Sygnały na 4 trąbki i 4 kotły (1994)
W stronę Małego Księcia na flet i gitarę (1995)
Trzy preludia na fortepian * (1996)
Suita zakopiańska na ustnik stroikowy * (1996)
Meduzy sen o Pegazie I na róg i flet prosty (1997)
Meduzy sen o Pegazie II na róg i flet in C * (1997)
Miserere na 12-głosowy mieszany chór solistów (1997)
Chaconne-Fantaisie na skrzypce solo * (1997)
Bagattellae di Dahlem II per flauto e pianoforte * (1998)
Oberek nr 1 na gitarę * (1998)
Drei Liebeslieder na baryton i fortepian * (1998)
Oberek nr 2 na gitarę (1998)
Oberek nr 3 na gitarę (1998)
Hautbois mon amour na obój solo, 2 harfy, kotły i orkiestrę smyczkową * (1999)
Petite suite na organy (2000)
Gloria na 3 soprany i 3 alty (2000)
Posejdon i Meduza na 2 flety piccolo, flet altowy, krotale i flet basowy * (2001)
Agnesissimo africanissimo na marimbę (2001)

literatura wybrana

Wokół sonoryzmu - z Witoldem Szalonkiem rozmawia Iwona Szafrańska, „Opcje” 1994 nr 2, s. 75-78.
Humphries Carl Sonoryzm i sonorystyka w muzyce Witolda Szalonka. Zagadnienia analizy i interpretacji, "Muzyka" 2008 nr 1, s.93-105
Humphries Carl Szalonek Witold w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Second Edition (ed. Stanley Sadie), vol. 24, Macmillan Publishers Limited, London 2001
Rottermund Krzysztof Witold Szalonek in memoriam, "Ruch Muzyczny" 2007 nr 7, s.22
Sonntag Brunhilda Przyczynek do twórczości kompozytorskiej Witolda Szalonka, "Opcje" 1994 nr 2, s. 86-89.

publikacje

rozprawy

Szalonek Witold Claude Debussy 1862-1918. W setną rocznicę urodzin, Biblioteka PWSM w Katowicach, Katowice 1962
artykuły

Gojowy Detlef Drugie średniowiecze. Laudatio na cześć Witolda Szalonka, "Opcje" 1994 nr 2, s. 79-85.,