wykonawcy (G)

dyrygent i pedagog; ur. 23 września 1895, Kraków; zm. 22 listopada 1977, Warszawa. Pierwszych lekcji muzyki udzielał mu ojciec, Józef Górzyński – skrzypek wielu krakowskich orkiestr, a w ostatnich latach XIX wieku członek wiedeńskiej orkiestry Johanna Straussa (syna). Od 1902 uczył się gry na skrzypcach u Karola Wierzuchowskiego w Konserwatorium Krakowskiego Towarzystwa Muzycznego. W 1906 rozpoczął prywatnie naukę gry na fortepianie pod kierunkiem Flory Grzywińskiej, a kontynuował ją w Konserwatorium Krakowskim w klasie Wiktora Barabasza. Od 1910 uczył się kontrapunktu, teorii muzyki i kompozycji u Władysława Żeleńskiego.
Jako dyrygent zadebiutował w 1915 na koncercie symfonicznym w Teatrze Starym w Krakowie. W tym samym roku wyjechał do Wiednia, gdzie studiował dyrygenturę pod kierunkiem Franza Schalka. Po powrocie do Krakowa, w 1916 dyrygował przedstawieniami Krakowskiego Towarzystwa Operowego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego. Wspólnie z Bolesławem Wallek-Walewskim zorganizował też i prowadził przez wiele lat orkiestrę symfoniczną Związku Muzyków Polskich. Od 1917 do 1921 współpracował ze sceną operową Teatru Miejskiego we Lwowie. W latach 1918-19 prowadził koncerty w Teatrze Nowości w Krakowie. W latach 1921-24 zajmował stanowisko dyrektora Teatru Nowości w Warszawie (tu przygotował premiery m.in. takich operetek, jak Piękna Helena Jacquesa Offenbacha, Bajadera Imre Kálmána, Cnotliwa Zuzanna Jeana Gilberta, Bal w Operze Richarda Heubergera). W 1922, na zaproszenie Emila Młynarskiego, podjął stałą współpracę z Operą Warszawską. Od 1924 do 1926 pełnił obowiązki kierownika oraz dyrygenta sceny operowej i operetkowej w Teatrze Polskim w Katowicach, gdzie wystawił m.in. operetki – Gejsza Sidneya Jonesa, Frasquita Franza Lehára, Róża Stambułu Leo Falla oraz opery – Cyganeria Giacomo Pucciniego i Carmen Georgesa Bizeta. Od końca 1926 był dyrygentem operetki w Teatrze Popularnym w Krakowie, jak również prowadził poranki symfoniczne i przedstawienia operowe w Teatrze im. Słowackiego. W sezonie 1927/28 dyrygował w warszawskich teatrach: Karuzela, Nowe Perskie Oko, Morskie Oko, Teatr Kazimiery Niewiarowskiej oraz prowadził koncerty Filharmonii Warszawskiej w gmachu Filharmonii i w Dolinie Szwajcarskiej. W latach 1928-29 sprawował funkcję dyrygenta w Teatrze Wielkim w Warszawie. Od 1930 został ponownie dyrygentem oper i operetek we Lwowie, w latach 1931-32 pełniąc też funkcję kierownika muzycznego. Po powrocie do Warszawy od 1934 do wybuchu wojny prowadził Małą Orkiestrę Polskiego Radia, z którą w 1937 wystąpił w Paryżu.
Zdzisław Górzyński okres II wojny światowej spędził początkowo we Lwowie, a następnie po powrocie do Warszawy, ukrywając się pod pseudonimem Jan Zbigniew Michalczyk, udzielał lekcji gry na fortepianie.
W 1945 wskrzesił po wojnie Filharmonię Łódzką i kierował nią do 1948. Jednocześnie wykładał dyrygenturę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Łodzi (jego wychowankami byli m.in. Jan Krenz i Aleksander Tarski) oraz uczył na Kursie Operowym Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie z siedzibą w Łodzi. W 1948 na jeden sezon objął dyrekcję Państwowej Opery w Poznaniu. Od 1949 związany był z Operą i Filharmonią w Warszawie – do 1950 jako dyrektor i kierownik artystyczny, w latach 1950-52 – kierownik artystyczny, w latach 1952-54 – dyrygent. Od 1954 do 1963 ponownie objął dyrekcję Opery w Poznaniu. Dzięki niemu na poznańskiej scenie zabrzmiały m.in. polskie i zagraniczne dzieła muzyki współczesnej, takie jak opera Krutnava Eugena Suchoňa (1959), balet Nowa Odyseja Viktora Brunsa (1959) – oba dzieła zaprezentowane w tym samym roku również podczas Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, balety: Pieśń o ziemi Romana Palestra (1957) i Bursztynowa panna Adama Świerzyńskiego (1961), opery: Komendant Paryża Witolda Rudzińskiego (1960) oraz Konsul Gian Carlo Menottiego (1961). Od 1961 aż do przejścia na emeryturę w 1971, związany był na stałe jako dyrygent z Teatrem Wielkim w Warszawie, pełniąc w latach 1965-67 także obowiązki zastępcy dyrektora artystycznego, a w latach 1967-68 dyrektora artystycznego.
Zdzisław Górzyński wielokrotnie występował gościnnie za granicą. W 1926 w Volksoper w Wiedniu poprowadził premierę pierwszego niemieckojęzycznego wykonania Halki Stanisława Moniuszki w reżyserii Henryka Kowalskiego. Przedstawieniami tego dzieła, także w niemieckiej wersji językowej, dyrygował później w Teatrze im. Gerharta Hauptmanna w Görlitz (1950) i w Operze w Lipsku (1951). W 1952 wystawił operę Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego w Staatsoper w Dreźnie. W latach 50-tych i 60-tych współpracował ze sceną Staatsoper w Berlinie.
Ponadto koncertował w wielu krajach Europy, dyrygując m.in. orkiestrami: ORTF w Paryżu, Concertgebouw w Amsterdamie, Filharmonii Czeskiej w Pradze, Staatskapelle w Dreźnie, Berlińską Orkiestrą Symfoniczną, RIAS w Berlinie, Gewandhaus w Lipsku, Orchestre de la Suisse Romande w Genewie, Tonhalle w Zurychu i wieloma innymi.
Repertuar artysty obejmował szeroką gamę utworów światowej literatury operowej, baletowej i symfonicznej. Przedmiotem jego szczególnego zainteresowania były kompozycje z końca XIX i początku XX wieku (m.in. wszystkie opery Moniuszki, Goplana i Konrad Wallenrod Żeleńskiego, Manru Ignacego Jana Paderewskiego, Pan Twardowski Ludomira Różyckiego, Legenda Bałtyku Feliksa Nowowiejskiego, Syrena Witolda Maliszewskiego) oraz wybitne dzieła muzyki popularnej (w szczególności rodziny Straussów, Émile’a Waldteufla, Josefa Lannera oraz Franza Lehára), których był niezrównanym interpretatorem.
W 1961 Zdzisław Górzyński został członkiem zasłużonym Związku Artystów Scen Polskich. W uznaniu zasług otrzymał najwyższe odznaczenia państwowe, w tym Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

aktualizacja: październik 2008