wykonawcy (P)

pianista, kompozytor i polityk; ur. 6 listopada 1860, Kuryłówka na Podolu; zm. 29 czerwca 1941, Nowy Jork (Stany Zjednoczone). Pochodził z rodziny o tradycjach muzycznych – jego ojciec grał na skrzypcach. W latach 1873-78 odbywał studia pianistyczne w Konserwatorium w Warszawie, gdzie kształcił się m.in. pod kierunkiem R. Strobla, J. Janothy i P. Schlözera. Po otrzymaniu dyplomu podjął pracę w macierzystej uczelni w charakterze nauczyciela fortepianu. Studia kompozytorskie kontynuował w latach 1882 i 1884 w Berlinie, pod kierunkiem H. Urbana i F. Kiela. W 1884 roku wyjechał do Wiednia, gdzie kształcił się w zakresie gry na fortepianie u Teodora Leszetyckiego.

W okresie tym zadebiutował jako kompozytor dzieł fortepianowych – twórca miniatur fortepianowych, Sonaty na skrzypce i fortepian a-moll (1880) oraz Fantazji polskiej na fortepian i orkiestrę op. 19 (1883). W styczniu 1883 roku w Berlinie odbył się jego pierwszy koncert kompozytorski. Kolejny miał miejsce w Warszawie, w kwietniu 1885 roku.

Początek kariery pianistycznej Paderewskiego datuje się na rok 1887, kiedy z powodzeniem wystąpił w Wiedniu (wraz ze śpiewaczką Marie van Zandt). W następnym roku zadebiutował w Paryżu i Londynie. W czasie trwającej ponad 50 lat kariery wirtuoza koncertował w wielu krajach Europy, Stanach Zjednoczonych (gdzie do 1939 roku odbył 19 tras koncertowych), w Afryce, Australii, Nowej Zelandii i Tasmanii. Wpływy z występów przeznaczał na cele artystyczne, edukacyjne i charytatywne. W 1896 roku w Stanach Zjednoczonych ustanowił fundację dla młodych kompozytorów, a rok później powołał konkurs dla polskich kompozytorów i pisarzy.

W 1899 roku poślubił Helenę z Rosenów, z którą zamieszkał w willi w Morges w Szwajcarii.

W roku 1910 ufundował Pomnik Grunwaldzki w Krakowie. W tym samym roku przemawiał podczas obchodów 100. rocznicy urodzin Fryderyka Chopina oraz I Zjazdu Muzyków Polskich we Lwowie. W następnych latach wielokrotnie był uhonorowywany tytułami doktora h.c. przez polskie i zagraniczne uczelnie, m.in. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (1912), Yale University w New Haven (1917), Uniwersytet Jagielloński (1919), Oxford University (1920), Columbia University w Nowym Jorku (1922), Southern California University w Los Angeles (1923), Uniwersytet w Poznaniu (1924), University of Glasgow (1925), University of Cambridge (1926), Uniwersytet Warszawski (1926), Uniwersytet w Lozannie (1932) i New York University (1933).

W 1913 roku osiedlił się w Ameryce. Podczas I wojny światowej rozpoczął działalność polityczną. W latach 1917-1919 był członkiem Polskiego Komitetu Narodowego w Paryżu i jego reprezentantem w Stanach Zjednoczonych. W 1919 roku Józef Piłsudski mianował go premierem i ministrem spraw zagranicznych nowo powstałego Państwa Polskiego. Po dymisji, do 1921 roku działał jako delegat Polski na międzynarodowych kongresach.

W 1922 roku powrócił na estradę. Nagrywał płyty, wystąpił w filmie Sonata księżycowa (1936). W 1924 roku po raz ostatni przyjechał do Polski. W latach 1928-32 zajmował się także pedagogiką; wśród jego uczniów byli m.in. Henryk Sztompka i Witold Małcużyński. W latach 1937-40 wraz z Ludwikiem Bronarskim i Józefem Turczyńskim był redaktorem Dzieł wszystkich Chopina.

W 1940 roku stanął na czele polskiego rządu emigracyjnego. Dnia 13 kwietnia 1941 roku wygłosił słynne przemówienie radiowe, transmitowane na całą Amerykę. W lutym 1941 roku w Stanach Zjednoczonych odbyły się uroczyste obchody 50-lecia jego działalności artystycznej.

Pochowany został na cmentarzu dla zasłużonych w Arlington, a w 1992 roku jego prochy przewiezione zostały do krypty Katedry św. Jana w Warszawie. Po śmierci został odznaczony krzyżem Virtuti Militari.

Od 1988 roku w Warszawie działa Muzeum Ignacego Jana Paderewskiego i Wychodźstwa Polskiego w Ameryce.

kompozycje

literatura wybrana

publikacje