indeks osób (R)

Witold Rudziński, kompozytor, pedagog, teoretyk i historyk muzyki; ur. 14 marca 1913, Siebież (Rosja); zm. 29 lutego 2004, Warszawa. W 1936 otrzymał dyplom w zakresie filologii słowiańskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a w 1937 ukończył Konserwatorium Wileńskie, gdzie studiował w klasie kompozycji Tadeusza Szeligowskiego i grę na fortepianie u Stanisława Szpinalskiego. W latach 1938-39 odbył w Paryżu studia uzupełniające, doskonaląc swój warsztat kompozytorski pod kierunkiem Nadii Boulanger i Charles’a Koechlina. Równocześnie podjął studia w Instytucie Gregoriańskim w zakresie teorii rytmu według Dom André Mocquereau. Dało to podstawę do badań, które doprowadziły do opracowania przez Witolda Rudzińskiego oryginalnego systemu rytmu muzycznego. Po powrocie do kraju w latach 1939-42 był profesorem przedmiotów teoretycznych w Konserwatorium Wileńskim. W 1943 przeniósł się do Warszawy. Po wojnie został profesorem Konserwatorium Łódzkim (1945-47), następnie dyrektorem Departamentu Muzyki w Ministerstwie Kultury i Sztuki (1947-48) oraz dyrektorem Państwowej Filharmonii i Opery Stołecznej w Warszawie (1948-49). Od 1957 do 1994 wykładał kompozycję i teorię muzyki w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie, gdzie w latach 1967-69 pełnił również funkcję prorektora.
Witold Rudziński w 1963 otrzymał nagrodę specjalną na Konkursie im. księcia Rainiera III w Monako za operę Odprawa posłów greckich (1962), w 1965 – I nagrodę na Konkursie im. Edvarda Griega w Bergen za Obrazy Świętokrzyskie na orkiestrę symfoniczną (1965), w 1979 – II nagrodę za concertino Do obywatela Johna Browna na sopran oraz flet, róg, wiolonczelę, fortepian i perkusję (1972) na Konkursie Kompozytorskim im. Karola Szymanowskiego, w 1996 – I nagrodę za Kaszubskie pieśni weselne na chór mieszany a cappella (1995) na konkursie kompozytorskim na pieśni o tematyce kaszubskiej i pomorskiej w Wejherowie. Został też wielokrotnie uhonorowany wysokimi odznaczeniami państwowymi, m.in. Krzyżem Oficerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, tytułem „Zasłużony Nauczyciel PRL”, wieloma nagrodami Ministra Kultury i Sztuki. W 1998 Akademia Muzyczna w Warszawie nadała mu tytuł doctora honoris causa.
Witold Rudziński jest autorem szeregu publikacji, do których należą: prace poświęcone Stanisławowi Moniuszce (w tym monografia Moniuszko, wydana przez PWM w 1954 i później wielokrotnie wznawiana), Warsztat kompozytorski Beli Bartóka (PWM, Kraków 1964), traktat Nauka o rytmie muzycznym (PWM, Kraków 1987), podręczniki słuchania muzyki oraz książki o tematyce operowej.

twórczość

Pozycję Witolda Rudzińskiego w pejzażu współczesnej muzyki polskiej wyznacza w znacznym stopniu jego twórczość operowa. Ten gatunek muzyki dramatycznej, uważany przez wielu komentatorów dzisiejszej kultury za przebrzmiały, stanowi ważny dział dorobku Rudzińskiego. Wydaje się, że forma muzycznego dramatu odpowiada jego twórczemu temperamentowi szczególnie. Trzy spośród siedmiu oper oparł kompozytor na dziełach wielkich polskich pisarzy. W swojej pierwszej, trzyaktowej operze Janko muzykant z 1951 roku wykorzystał znaną nowelę Henryka Sienkiewicza. Jednoaktówka Odprawa posłów greckich z roku 1962 napisana została do tekstu dramatu Jana Kochanowskiego. Wreszcie opera Chłopi (1972) powstała na bazie powieści Władysława Reymonta, za którą pisarz otrzymał w swoim czasie nagrodę literacką Nobla. Do tego można dodać jeszcze komediooperę w trzech aktach Żółta szlafmyca (1960) do libretta według komedii Franciszka Zabłockiego. Do pierwozoru literackiego sięgnął Witold Rudziński również w dwuaktowej operze dla dzieci Pierścień i róża (1982) - była nim powieść Williama Thackaraya. Dwa pozostałe dzieła operowe - Komendant Paryża (1957) i Sulamita (1964) miały libretta pisane „autonomiczne”.
Najwybitniejszym dziełem operowym Witolda Rudzińskiego jest Odprawa posłów greckich. „Gdy przystępowałem do pracy - mówił kompozytor - fascynowały mnie dwie rzeczy: antyczny temat w staropolskim ujęciu z jego niesłychaną aktualnością, siła dramatyczna oraz piękno języka i obrazów.” Charakterystyczne, że kompozytor nie nawiązał w żaden sposób do wyimaginowanej muzyki antycznej, choć przy takim temacie można by oczekiwać jakiejś formy stylizacji. Warto zauważyć, że Witold Rudziński posługuje się własnym językiem muzycznym we wszystkich swoich operach, niezależnie od ich tematu. Unika stylizacji czy sięgania do oryginalnych muzycznych wzorów nawet w Chłopach, gdzie wprowadzenie cytatów z polskiego folkloru, czy bardziej wyrafinowanej stylizacji polskiej muzyki ludowej narzucało się samo. W komentarzu do płyty z nagraniem Odprawy wybitny krytyk i pisarz muzyczny Ludwik Erhardt słusznie zauważył: „Witold Rudziński postąpił radykalnie: po prostu rozciął ten węzeł nie wdając się w rozważania teoretycme i ufając swemu wyczuciu artystycznemu. Osiągnął znakomity sfekt. Odprawa posłów greckich pisana jest przy użyciu współczesnego języka muzycznego, łącznie z wykorzystaniem możliwości techniki aleatorycznej w centralnej scenie zbiorowej. A jednak nad wszystkim unosi się uchwytna aura staropolska i antycza. Tworzy ją surowość i pewien zamierzony prymityw linii melodycznej, bliższy melorecytacji niż śpiewności operowej. Rudziński układa swą muzykę z bardzo prostych elementów, świadomie eliminując bardziej wymyślne środki polifoniczne czy brzmieniowe. Nie naśladuje żadnego stylu. Orkiestra używana jest bardzo oszczędnie. Jest ona niewielka - instrumenty dęte w obsadzie pojedynczej, tylko perkusja znacznie rozbudowana z wykorzystaniem ksylofonu, wibrafonu, dzwonów, harfy, czelesty i dwóch fortepianów. Metaliczne, barwne współbrzmienia tych instrumentów nadają wyraźny, odrębny charakter muzyce opery. Mimo skromnych środków i niewielkich rozmiarów tej jednoaktowej opery niewątpliwie można ją zaliczyć do rzędu najlepszych utworów powstałych w Polsce w ciągu ostatnich dwudziestu lat.”
Prapremiera Odprawy posłów greckich odbyła się w 1966 roku w Miejskim Teatrze Muzycznym w Krakowie, a wcześniej, w roku 1963 Witold Rudziński otrzymał za swoje dzieło pierwszą nagrodę w Konkursie Kompozytorskim Księcia Rainiera III w Monako.

kompozycje

Sonatina na flet i fortepian (1934)

Koncert fortepianowy [wersja I] (1936)

Divertimento na orkiestrę smyczkową * (1940)

Ballada o Janosiku [wersja I] na głos i fortepian * (1941)

Symfonia nr 2 (1944)

Pięć lat, poemat wojenny na chór mieszany a cappella * (1945)

Siedem pieśni ludowych na chór mieszany * (1945)

Sonata na altówkę i fortepian * (1946)

Koncert fortepianowy [wersja II] * (1947)

Nonet na flet, obój, klarnet, fagot, róg, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas * (1947)

Pieśni kurpiowskie, 8 pieśni na mały zespół orkiestrowy, 2-głosowy chór mieszany lub 2 solistów * (1947)

Trzy pieśni do tekstów ludowych na chór mieszany * (1947)

Suita polska na fortepian * (1950)

Janko Muzykant, opera w 3 aktach (1951)

Chłopska droga, kantata na sopran, tenor, baryton, chór mieszany i orkiestrę (1952)

Przewodnik liryczny po Warszawie na sopran i fortepian * (1953-81)

Kwintet z fletem * (1954)

Ballada o Janosiku [wersja II] na chór mieszany i małą orkiestrę (1955)

Lustro życia, śpiewogra w 3 aktach (1957)

Komendant Paryża (Jarosław Dąbrowski), opera w 3 aktach (1958)

Parady [wersja I], suita na orkiestrę symfoniczną (1958)

Muzyka koncertująca na fortepian i orkiestrę kameralną (1958)

Deux portraits des femmes na sopran solo i kwartet smyczkowy (1960)

Dach świata, poemat muzyczny na głos recytujący i orkiestrę symfoniczną * (1960)

Odprawa posłów greckich, opera w 1 akcie * (1962)

Sulamita, opera w 1 akcie * (1964)

Obrazy Świętokrzyskie na orkiestrę symfoniczną * (1965)

Moniuszkiana, suita symfoniczna (1965)

Gaude Mater Polonia, muzyka oratoryjna na głos recytujący, sopran, alt, tenor, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1966)

Wariacje i fuga na perkusję solo * (1966)

Preludia na klarnet, altówkę, harfę i perkusję * (1967)

Largo, aria e toccata per arpa sola * (1968)

Lipce, muzyka oratoryjna na chór mieszany i orkiestrę (1968)

Burleska na klarnet i fortepian * (1969)

Polonaise-rapsodie na wiolonczelę i fortepian * (1969)

Żółta szlafmyca, komedioopera w 3 aktach * (1969)

Concerto grosso [wersja I] na perkusję solo i dwie orkiestry smyczkowe * (1970)

Fantazja góralska na gitarę solo (1970)

Uwertura góralska na orkiestrę symfoniczną (1970)

Chłopi, opera (1972)

Do obywatela Johna Browna, concertino na sopran oraz flet, róg, wiolonczelę, fortepian i perkusję * (1972)

Proverbia latina na klawikord * (1974)

Quasi una sonata per pianoforte * (1975)

Gdziekolwiek ziemia jest snem na sopran i fortepian (1975)

Duo concertante per batteria * (1976)

Dwie pieśni do słów Cypriana Kamila Norwida na głos i fortepian * (1976-77)

Sonata na klawesyn * (1977-78)

Sonata pastorale na skrzypce i fortepian * (1978)

Śpiewające podwórko (Dzięcioł i sosna), 20 piosenek dla dzieci na głos i fortepian * (1978)

Dzięcioł i sosna, piosenki dla dzieci na głos i fortepian (1978-97)

Capriccio-Impromptu – Hommage à Bizet [wersja I] na skrzypce i fortepian * (1980)

Ricercar sopra „Roman Lasocki” per violino solo * (1981)

Pierścień i róża, opera dla dzieci (1982)

Pobudka na czworo skrzypiec * (1985)

Capriccio-Impromptu – Hommage à Bizet [wersja II] na skrzypce i małą orkiestrę (1986)

Chleba powszedniego, motet na głos męski, chór mieszany i organy (1987)

Trzy pieśni starohebrajskie na głos i fortepian (1987)

Dialog, sonata na saksofon altowy i fortepian (1987)

Dzieńdobrynki, dobranocki... na głos i fortepian (1987)

W kręgu psalmów, muzyka oratoryjna na sopran, tenor, baryton, chór chłopięcy, dwa chóry mieszane i 6 grup perkusyjnych (1987)

Plejady, sonata na klarnet i fortepian (1987)

Kasjopea, sonata na skrzypce i fortepian (1987)

Trzy liturgie etiopskie na 6 głosów męskich * (1988)

Pies i mucha, 6 utworów dla dzieci na skrzypce i fortepian (1988)

Kotek i kłębuszek, utwory na fortepian dla dzieci * (1988)

Gadanki – śpiewanki na chór mówiony (1989)

Madonna [wersja I], 5 pieśni na sopran (ad libitum z fletem lub klarnetem) i fortepian (1991)

Jakub i Rachel, balet na mały zespół perkusyjny i mały chór (1991)

Psalmus VI „Domine, ne in furore tuo arguas me” na 5 głosów (lub chór) i organy (1992)

Słowa Panny Maryji na chór mieszany i małą orkiestrę (1992)

Concerto grosso [wersja II] na perkusję solo i 2 fortepiany (1992)

Madonna [wersja II], 5 pieśni na głos i orkiestrę symfoniczną (1992)

Laurea Romana poetorum, 5 pieśni na chór mieszany a cappella (1992)

Serenata per violino, viola e violoncello * (1993)

Litania Ostrobramska na sopran, 2 trąbki, 4 kotły i organy (1994)

Etude-Fantaisie pour flûte et piano (1994)

Capriccio per clarinetto solo (1995)

Kaszubskie pieśni weselne na chór mieszany a cappella * (1995)

Trio klarnetów na 3-5 klarnetów (1995)

Planctus. Lament Świętokrzyski. Żale Matki Boskiej pod Krzyżem na chór z organami ad libitum (1995)

Trzy pieśni na chór a cappella (1995)

O morsciech wiatrach na chór mieszany a cappella (1995)

Passacaglia per violino solo (1996)

Divertimento rustico na orkiestrę smyczkową (1996-97)

Już próżno! na głos i fortepian (1997)

Triplo concerto per tromba, due corni, batteria concertante e orchestra d’archi (1999)

Improvvisazione sopra il nome J. S. Bach na fortepian (2000)

Gaspar Ruiz [niedokończony], opera w 1 akcie na solistów, chór i orkiestrę (2002)

literatura wybrana

Witoldowi Rudzińskiemu w 80-lecie urodzin (Zeszyty Naukowe 25 pod red. Ludwika Bielawskiego, Henryki Kowalczyk), Akademia Muzyczna w Warszawie, Warszawa 1993

Goniarska Barbara Rudziński Witold w: Almanach Kompozytorów Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie, t. II, Akademia Muzyczna w Warszawie, Warszawa 2004

Thomas Adrian Rudziński Witold w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Second Edition (ed. Stanley Sadie), vol. 21, Macmillan Publishers Limited, London 2001

publikacje

Co to jest opera, PWM, Kraków 1955

Lekcje słuchania muzyki. Zarys metodyki dla szkół umuzykalniających, PWM, Kraków 1947

Moniuszko i jego muzyka, PZWS, Warszawa 1970

Muzyka dla wszystkich, PWM, Kraków 1966

Nauka o rytmie muzycznym, PWM, Kraków 1987

O muzyce przy głośniku. Nauka słuchania muzyki, PWM, Kraków 1975

Stanisław Moniuszko cz. I W Wilnie, PWM, Kraków 1955

Stanisław Moniuszko cz. II W Warszawie, PWM, Kraków 1961

Warsztat kompozytorski Beli Bartoka, PWM, Kraków 1964