program "zamówienia kompozytorskie" (E)

kompozytor, pianista, improwizator i pedagog pochodzenia węgierskiego; ur. 20 grudnia 1939, Budapeszt. Od 1969 mieszka w Polsce. Studiował grę na fortepianie w klasie Margerity Trombini-Kazuro i kompozycję u Witolda Rudzińskiego (oba dyplomy z wyróżnieniem) w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie.

Jako kompozytor i solista występował w kraju oraz za granicą na wielu festiwalach (m.in. na Warszawskiej Jesieni, Poznańskiej Wiośnie Muzycznej, Warszawskich Spotkaniach Muzycznych, Festiwalu „Musica Polonica Nova” we Wrocławiu, Festiwalu w Łańcucie, Forum im. Witolda Lutosławskiego, Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku, Biennale Zagreb, Budapesti Zenei Hetek, Donaueschinger Musiktage, Festiwal Pianistyczny w Bergamo-Brescia, Festival d’été de Lanaudière w Quebec, Nordiske Musikdage, Recontres Internationales de Musique Contemporaine Metz).

Współpracował z wybitnymi artystami, m.in. Jerzym Artyszem, Andrzejem Hiolskim, Heinzem Holligerem, Romanem Jabłońskim, Jadwigą Kotnowską, Kwartetem Wilanów, Haliną Łukomską, Olgą Pasiecznik, Jadwigą Rappé, Warsztatem Muzycznym Zygmunta Krauzego, Jerzym Witkowskim, Iwoną Mironiuk (z którą od 1999 występuje w duecie fortepianowym). Dokonał wielu prawykonań dzieł polskich kompozytorów (m.in. Pianophonie Kazimierza Serockiego, Wariacji na temat Paganiniego Rafała Augustyna, Etiud Pawła Szymańskiego) oraz nagrań archiwalnych dla Polskiego Radia. Od wielu lat współpracuje również z Ferencem Lantosem i Márią Apagyi, twórcami kreatywnej pedagogiki muzyczno-wizualnej i założycielami Wolnej Szkoły Artystycznej w Pécs na Węgrzech.

Od 1972 pracuje jako pedagog improwizacji fortepianowej w Szkole Muzycznej II stopnia im. Fryderyka Chopina w Warszawie oraz w Akademiach Muzycznych w Warszawie i Łodzi. Regularnie jest zapraszany przez krajowe ośrodki akademickie (Białystok, Bydgoszcz, Cieszyn, Gdańsk, Katowice, Kraków, Poznań, Wrocław), a także instytucje węgierskie (Akademia Muzyczna im. Ferenca Liszta w Budapeszcie, Wydział Pedagogiki Instrumentalnej Akademii w Debrecen, Uniwersytet w Pécs, Centrum Edukacji w Pécs) w celu wygłoszenia ilustrowanych wykładów na temat kreatywnej pedagogiki i nauczania improwizacji. Bierze udział w kursach improwizacji fortepianowej dla uczniów i nauczycieli szkół artystycznych I i II stopnia. Od 1996 prowadzi wykłady i warsztaty improwizacji fortepianowej na letnich Mistrzowskich Kursach Współczesnej Muzyki Fortepianowej i Wokalnej w Bystrzycy Kłodzkiej i Świdnicy.

Szabolcs Esztényi jest laureatem I nagrody I Ogólnopolskiego Konkursu Improwizacji Fortepianowej (1968). W 1988 otrzymał medal Związku Kompozytorów Polskich za popularyzację polskiej muzyki współczesnej, w 1989 – nagrodę „Orfeusz” przyznaną przez Sekcję Krytyków Stowarzyszenia Polskich Muzyków za wykonanie utworów Tomasza Sikorskiego na 32. Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, a w 1993 – doroczną Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich. W 1998 otrzymał tytuł naukowy profesora sztuk muzycznych, a w 2009 został odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

aktualizacja: kwiecień 2014

twórczość

Umiejętność improwizowania to szczególna zdolność muzyczna. Kiedyś była wśród muzyków umiejętnością powszechną. Wspaniałymi improwizatorami byli Bach i Beethoven, wiele utworów Liszta to zapisane improwizacje. Liszt reprezentuje zresztą przypadek wyjątkowo harmonijnego zespolenia talentu kompozytora i wykonawcy, a to jest właśnie charakterystyczna cecha improwizatora. Dzisiaj umiejętność prawdziwego improwizowania należy wśród muzyków „poważnych” do rzadkości, muzykę i życie muzyczne zdominowała partytura, która ulotne dźwięki zamienia w trwałe i niezmienne znaki. Improwizacja kwitnie natomiast w jazzie i jest podstawą muzyki jazzowej. Praktykę improwizacji można jeszcze spotkać w kościołach, ale tylko wśród zdolniejszych i bardziej ambitnych organistów, a tych jest już niewielu.

Na tym tle Szábolcs Esztényi – pianista, kompozytor i pedagod – stanowi wyjątkowe zjawisko. Uprawia improwizacje w kilku muzycznych dziedzinach: improwizuje na fortepianie, komponuje utwory „improwizowane”, wreszcie uczy improwizacji w Akademii Muzycznej i w średniej szkole w Warszawie. To właśnie nauczanie improwizacji wyróżnia Szábolcsa Esztényi’ego w sposób szczególny. Czy jednak można umiejętności improwizacji nauczyć?

„Ależ tak – odpowiadał w wywiadzie udzielonym miesięcznikowi «Studio» – przecież każdy z nas niemal bez przerwy improwizuje w życiu. Przecież prowadząc rozmowę, właśnie improwizujemy. Oczywiście – pewne ramy zakreśla temat rozmowy. Improwizacja w muzyce polega dokładnie na tym samym. Skąd się bierze łatwość, z jaką improwizujemy rozmawiając? Ponieważ robimy to niemal od urodzenia, najpierw naśladując słowa «mama», «tata», potem ucząc się na coraz wyższych stopniach abstrakcji. W końcu osiągamy poziom, kiedy nie myślimy już o języku, o odmianie wyrazów, deklinacji. To samo trzeba zrobić z improwizacją w muzyce, muzyka to przecież mowa dźwięków, żywy język. Trzeba więc spowodować, żeby dźwięki były środkiem swobodnej wypowiedzi. To można uzyskać przez naukę improwizacji od przedszkola po akademię muzyczną. Jeszcze w XIX wieku improwizacja była sztuką powszechną. Wystarczy wymienić Liszta, Chopina – oni byli równocześnie pianistami, znakomicie improwizowali, każdy aranżował, transkrybował, wykonywał utwory przyjaciół. To byli muzycy w najpełniejszym tego słowa znaczeniu. (...) A muzyka to tworzenie i odtwarzanie. Zarówno kompozytor, jak i wykonawca powinni czuć obie te dziedziny. Chciałbym, żeby kompozytor miał radość wykonawczą, a wykonawca – poczucie tworzenia. Improwizacja jest takim aktem twórczo-odtwórczym, dzięki któremu muzyk może się harmonijnie rozwijać. I o to mi chodzi w mojej pedagogice. Chciałbym, żeby moi adepci rozwijali się harmonijnie, żeby byli w sensie muzycznym, artystycznym mądrzy, spokojni. Spokój jest nam przecież w tej epoce ogromnie potrzebny. To era brutalnej konkurencji, materializmu i barbarzyństwa. Ogromna gonitwa, brak czasu, brak cierpliwości. Aż boli. Ja uprawiam pedagogikę – tak mniemam – humanistyczną, nie chcę nikogo kreować, idzie mi tylko o harmonijną edukację przyszłego muzyka zawodowca. Chcę wyzwolić z każdego pełnię człowieczeństwa, ono tkwi w każdym z nas, nie wolno tylko poddać się straszliwej presji naszych okrutnych czasów.”

kompozycje

literatura wybrana