wykonawcy (L)

kompozytor i dyrygent; ur. 25 stycznia 1913, Warszawa; zm. 7 lutego 1994, tamże. Naukę gry na fortepianie rozpoczął już jako 6-letnie dziecko; był uczniem Heleny Hoffman, po 1924 roku Józefa Śmidowicza, a następnie Artura Taubego. W latach 1926-32 pobierał również lekcje gry na skrzypcach u Lidii Kmitowej. Od 1928 roku przez cztery lata uczęszczał na prywatne lekcje teorii i kompozycji do Witolda Maliszewskiego. Pod jego kierunkiem w 1930 roku skomponował swój pierwszy utwór wykonany publicznie dwa lata później w Warszawskim Konserwatorium – Taniec Chimery na fortepian. W 1932 roku zapisał się do tej uczelni muzycznej, gdzie kontynuował studia kompozytorskie w klasie Maliszewskiego oraz uczył się grać na fortepianie u Jerzego Lefelda (dyplom pianisty uzyskał w 1936 roku, a kompozytora – za utwór Requiem na sopran, chór mieszany i orkiestrę – w 1937). W latach 1931-33 był również studentem Wydziału Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego. Za swój debiut kompozytorski uznał prawykonanie w 1938 roku Wariacji symfonicznych (1936-38). Dobrze zapowiadającą się karierę artystyczną Lutosławskiego przerwała jednak II wojna światowa. Lata okupacji hitlerowskiej spędził w Warszawie. Zarabiał na życie m.in. jako pianista w kawiarniach „SiM” (Sztuka i Moda) oraz „U Aktorek” grając w duecie z Andrzejem Panufnikiem. Jedynym utworem zachowanym z tych czasów są Wariacje na temat Paganiniego na dwa fortepiany (1941). Po wojnie Lutosławski zamieszkał na stałe w Warszawie. W 1946 roku poślubił Marię Danutę Bogusławską (z domu Dygat). Zaangażował się w organizację Związku Kompozytorów Polskich. Ze stowarzyszeniem tym czynnie był związany do końca życia jako członek władz i współorganizator Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień". Nigdy nie związał się na stałe z żadną uczelnią muzyczną. Uczestniczył natomiast w wielu kursach kompozytorskich: w 1962 roku – w Berkshire Music Center w Tanglewood (Massachusetts), podczas których poznał m.in. Edgara Varèse’a i Miltona Babbitta; w 1963 i 1964 roku – w Summer School of Music w Darlington (Anglia); w 1966 – w Kungliga Svenska Musikaliska Akademien w Sztokholmie; w 1966 – na uniwersytecie w Austin (Texas), a w 1968 – w Århus (Dania). W latach 70-tych i 80-tych przyjmował jedynie sporadycznie zaproszenia na wykłady poświęcone własnej twórczości.
Od 1963 roku prawykonaniem swoich Trzech poematów Henri Michaux na chór i orkiestrę (1961-63) rozpoczął natomiast działalność dyrygencką. Aktywnie udzielał się w tej dziedzinie do końca życia. Jako dyrygent odbył wiele podróży artystycznych, m.in. do Francji (1964), Czechosłowacji (1965), Holandii (1969), Norwegii i Austrii (1969). Kierował Los Angeles Philharmonic Orchestra, San Francisco Symphony Orchestra, BBC Symphony Orchestra, London Sinfonietta, Orchestre de Paris i Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji.
Twórczość Witolda Lutosławskiego spotkała się z licznymi dowodami uznania. Otrzymał on wiele nagród i odznaczeń, m.in. Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich (1959, 1973), Nagrodę I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1962), Nagrodę Państwową I stopnia (1955, 1964, 1978), I nagrodę na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (1959, 1962, 1964, 1968), Nagrodę im. Sergiusza Kusewickiego (1964, 1976, 1986), im. Gottfrieda von Herdera (1967), im. Léonie Sonninga (1967), im. Maurice’a Ravela (1971), im. Jeana Sibeliusa (1973), im. Ernsta von Siemensa (1983), im. Charlesa Grawemeyera (1985), królowej Zofii Hiszpańskiej (1985). W 1983 roku uhonorowano go Nagrodą Artystyczną Komitetu Kultury Niezależnej NSZZ „Solidarność”. W 1985 roku został odznaczony Złotym Medalem Royal Philharmonic Society w Londynie, w 1992 roku Złotym Medalem i tytułem muzyka roku 1991 nadanym przez brytyjskie Incorporated Society of Musicians oraz Medalem Stockholm Concert Hall Foundation, a w 1993 – „Polar Music Prize” i „Kyoto Prize” w dziedzinie sztuki. W 1994 roku nadano Lutosławskiemu najwyższe polskie odznaczenie: Order Orła Białego. Członkostwo honorowe przyznały mu liczne stowarzyszenia muzyczne, akademie artystyczne i naukowe, m.in. Międzynarodowe Towarzystwo Muzyki Współczesnej, Kungliga Svenska Musikaliska Akademien, Freie Akademie der Künste w Hamburgu, Deutsche Akademie der Künste w Berlinie, Akademie der Schönen Künste w Monachium, American Academy of Arts and Letters w Nowym Jorku, Royal Academy of Music w Londynie oraz Związek Kompozytorów Polskich. Wiele uniwersytetów przyznało Lutosławskiemu tytuł doktora honoris causa, m.in. uniwersytet w Warszawie, Toruniu, Chicago, Lancaster, Glasgow, Cambridge, Durham, Uniwersytet Jagielloński i McGill University w Montrealu. Od 1990 roku odbywa się w Warszawie Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Witolda Lutosławskiego organizowany przez Filharmonię Narodową.

twórczość

Witold Lutosławski to największy - obok Fryderyka Chopina i Karola Szymanowskiego - kompozytor polski wszystkich czasów. Jest klasykiem muzyki XX wieku, tak jak Bela Bartók, Siergiej Prokofiew czy Olivier Messiaen. Muzykolodzy wyróżniają w jego twórczości kilka okresów. Wczesne utwory, takie jak Wariacje symfoniczne (1938), I Symfonia (1947) czy Uwertura smyczkowa (1949) zalicza się do nurtu neoklasycznego. Mała suita (1950) i Koncert na orkiestrę (1954) są najwyraźniejszym przejawem zainteresowania Lutosławskiego polskim folklorem. Pięć pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny (1957) rozpoczyna okres „dodekafoniczny”, charakteryzujący się wykorzystywaniem - jak w Muzyce żałobnej (1958) - techniki serialnej. Bardzo indywidualnym wyznacznikiem techniki kompozytorskiej Lutosławskiego w następnym okresie, rozpoczętym Grami weneckimi (1961), był aleatoryzm kontrolowany, oznaczający wprowadzenie elementu przypadku w strukturę rytmiczną, przy zachowaniu ścisłej organizacji wysokości dźwięków. Podsumowanie wieloletnich prób wypracowania swoistego modelu formalnego rozpoczyna się od II Symfonii (1967) i Livre pour orchestre (1968). Polega on na następstwie dwóch faz rozwojowych, z których pierwsza ma charakter części wstępnej, w drugiej zaś następuje właściwe rozwinięcie głównej idei kompozycji. W utworze Mi-parti (1976) pojawia się jeszcze jeden swoisty dla Lutosławskiego pomysł konstrukcyjny, polegający na wprowadzeniu kilku zazębiających się wątków dźwiękowych, które tworzą „łańcuchową” strukturę. Najwyraźniej ta zasada formalna występuje w trzech kompozycjach zatytułowanych Łańcuch i oznaczonych kolejnymi numerami.
Przy wszystkich jednak różnicach pomiędzy utworami różnych okresów twórczych i ciągłym rozwoju swojego języka, Witold Lutosławski pozostaje rzadkim w naszych czasach przypadkiem kompozytora o wyraźnie określonym, bardzo indywidualnym obliczu stylistycznym w całej swej twórczości. Nie należał do żadnej „szkoły” kompozytorskiej, nie poddawał się trendom czy modom, nie podtrzymywał tradycji, ani nie brał udziału w awangardowych rewolucjach. Był jednak zarazem i awangardzistą, i kontynuatorem tradycji. Wśród rozdroży estetycznych drugiej połowy XX wieku znalazł sobie własną drogę, którą konsekwentnie podążał, wiedziony nieomylnym smakiem artystycznym. Jego muzyka jest wzorcowym przykładem idealnego wyważenia proporcji pomiędzy formą i treścią, intelektem i emocją. Jej doskonałość zapewniła Lutosławskiemu stałe miejsce wśród największych twórców XX wieku.

kompozycje

literatura wybrana

publikacje