Wanda Landowska,
klawesynistka i pianistka; ur. 5 lipca 1879, Warszawa; zm. 16 sierpnia 1959, Lakeville (Connecticut, Stany Zjednoczone). Naukę gry na fortepianie rozpoczęła w wieku 4 lat. Początkowo uczyła się pod kierunkiem Jana Kleczyńskiego, a następnie studiowała w Konserwatorium Warszawskim w klasie Aleksandra Michałowskiego. Na scenie zadebiutowała w wieku 14 lat, wykonując Suitę angielskę e-moll Johanna Sebastiana Bacha. W 1896 roku wyjechała do Berlina, by kontynuować studia w zakresie kontrapunktu i kompozycji u Heinricha Urbana.W 1899 roku poznała Henryka Lwa, polskiego pisarza i etnografa, którego rok później poślubiła. Zamieszkali wspólnie w Paryżu, gdzie Landowska współpracowała ze słynną Schola Cantorum. W stolicy Francji zwróciła się w kierunku idei wykonywania utworów Bacha i jego współczesnych na dawnych (historycznych) instrumentach. Dążyła do odtworzenia autentyczności i właściwej interpretacji XVII i XVIII-wiecznych kompozycji klawiszowych na oryginalnym instrumencie, na jaki zostały niegdyś napisane czyli na klawesynie. Wspomagali ją w tym francuscy muzycy i muzykolodzy, między innymi Charles Bordes, Vincent d'Indy, czy Albert Schweitzer – znawca dzieł Bacha. Odkrywała tajniki dawnych praktyk wykonawczych i wskrzeszała zapomniany repertuar. Jej pierwszy publiczny koncert muzyki klawesynowej miał miejsce w 1903 roku. W kolejnych latach występowała wielokrotnie w krajach europejskich oraz w Rosji. Swoje koncerty wspierała artykułami prasowymi o roli klawesynu w wykonawstwie muzyki dawnej. W 1909 roku wspólnie z mężem wydała książkę Musique ancienne. W 1910 roku wzięła udział w Festiwalu Chopinowskim we Lwowie, gdzie wykonała na klawesynie szereg utworów dawnych kompozytorów polskich. W 1912 roku na Festiwalu Bachowskim we Wrocławiu miał miejsce premierowy występ Landowskiej, grającej na pierwszym, dwumanuałowym modelu klawesynu, zbudowanym przez firmę Pleyel według jej zaleceń.
W 1913 roku została zaangażowana do Hochschule für Musik w Berlinie, gdzie otworzyła i przez następne lata prowadziła pierwszą na świecie klasę gry na klawesynie.
Po wybuchu I wojny światowej Landowska nadal nauczała oraz sporadycznie koncertowała. Po śmierci męża w wypadku samochodowym wyjechała do Szwajcarii, a następnie przeniosła się do Paryża, gdzie kontynuowała działalność koncertową i dydaktyczną. Prowadziła wykłady na Sorbonie oraz klasę klawesynu w Ecole Normale.
W 1923 roku zadebiutowała w Filadelfii w Stanach Zjednoczonych, koncertując wraz z Orkiestrą Filadelfijską pod batutą Leopolda Stokowskiego. W tym samym roku dokonała także swego pierwszego nagrania dla firmy Victor w Camden. W następnych latach, aż do 1929 roku wielokrotnie koncertowała w Ameryce oraz Europie.
W 1925 roku przeniosła się do St-Leu-la-Forêt niedaleko Paryża, gdzie założyła L'École de Musique Ancienne – centrum, w którym nie tylko nauczała gry na klawesynie, ale także zgromadziła kolekcję starych instrumentów. Z czasem stworzona tu została olbrzymia biblioteka i zbudowana sala, w której organizowane były kursy mistrzowskie i koncerty. Dzięki Landowskiej klawesynem zaczęli się interesować współcześni kompozytorzy. Manuel de Falla jako pierwszy wprowadził partię klawesynową w operze lalkowej Kukiełki mistrza Piotra. Artystka była również pierwszą wykonawczynią dedykowanych jej koncertów klawesynowych – Koncertu na klawesyn i 9 instrumentów de Falli (1926) i Concert Champêtre Francisa Poulenca (1929).
W 1934 roku dokonała pierwszego, kompletnego wykonania Wariacji Goldbergowskich Bacha. Występowała także z monograficznymi recitalami, na które składały się sonaty Scarlattiego, utwory Couperina, Rameau i Haendla oraz polska muzyka dawna i ludowa. Zajmowała się również komponowaniem. Napisała Poemat hebrajski na orkiestrę, Serenadę na instrumenty smyczkowe, liczne utwory na fortepian i klawesyn, kadencje do koncertów Mozarta i Haydna oraz różne transkrypcje i aranżacje piosenek ludowych.
W 1936 roku ostatni raz przyjechała do Polski. Zagrała koncert z orkiestrą w Warszawie oraz recital w Lwowie. Do końca życia podkreślała swoją polskość. Jeszcze w 1945 roku, mając 66 lat urządziła w Ameryce koncert złożony z dzieł zapomnianych kompozytorów polskich XVII i XVII wieku: Szarzyńskiego, Jarzębskiego i anonimów.
W 1939 roku, wraz z wybuchem II wojny światowej, została zmuszona do opuszczenia Paryża. Początkowo udała się na południe Francji, a następnie w 1941 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Przez pięć lat mieszkała w Nowym Jorku, a następnie przeprowadziła się do domu w Lakeville w stanie Connecticut. Tu udzielała lekcji licznym studentom, dokonała także nagrania kompletu 48 preludiów i fug Bacha z Das Wohltemperierte Klavier, a w 1953 roku zrealizowała film dokumentalny dla NBC. Powróciła do fortepianu, na którym nagrała dzieła Mozarta i Haydna. W 10. rocznicę śmierci Ignacego Jana Paderewskiego przygotowała album polskiej muzyki dawnej.
aktualizacja: 2011
