indeks osób (P)

muzykolog; ur. 5 lipca 1933, Góra Kalwaria. W latach 1957-62 studiowała muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim. W 1970 roku uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie dysertacji Faktura fortepianowa Beethovena przygotowanej pod kierunkiem Józefa Michała Chomińskiego. W 1983 roku habilitowała się na podstawie rozprawy Muzyka fortepianowa i pianistyka wieku XIX.

Od 1965 roku związana była z Instytutem Muzykologii UW, gdzie jako wykładowca i naukowiec podejmowała zagadnienia z zakresu historii muzyki od baroku do XX wieku, pianistyki, muzyki fortepianowej w ogóle i w szczególności twórczości Fryderyka Chopina i Ludwiga van Beethovena. W latach 1974-79 była wicedyrektorem Instytutu Muzykologii UW. Od roku 1988 do 2003 kierowała pracą Zakładu Powszechnej Historii Muzyki w Instytucie Muzykologii UW. W latach 1986-90 pełniła funkcję prodziekana do spraw studenckich Wydziału Historycznego UW oraz - w latach 1993-99 - prodziekana do spraw finansowych i badań naukowych. Przeszła przez wszystkie etapy kariery uniwersyteckiej - asystent (1968), adiunkt (1970), docent (1984) - zakończonej uzyskaniem tytułów profesora nadzwyczajnego (1991) i profesora zwyczajnego (1996).

Jako profesor kontraktowy wykładała w roku akademickim 1993-94 na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Prowadziła gościnne wykłady na wielu polskich uniwersytetach, w akademiach muzycznych, w towarzystwach naukowych, w ramach kursów Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci Szczególnie Uzdolnionych. Prowadziła ponadto wykłady w ośrodkach zagranicznych, m.in. w Moguncji, Paryżu (na Sorbonie), la Châtre, Kijowie, New Delhi.

Przewodniczyła wielu sesjom i sympozjom muzykologicznym o różnej tematyce. Uczestniczyła w kongresach muzykologicznych w Polsce, Europie i Ameryce. W latach 1974-91 koordynowała współpracę muzykologów polskich i włoskich (w ramach kontaktów Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu w Bolonii i „Antiquae Musicae Italicae Studiosi” w Como), której owocem były organizowane co roku sesje naukowe. Od 1988 roku przewodniczy Międzynarodowym Kongresom Muzykologicznym „Musica Antiqua Europae Orientalis” organizowanym co trzy lata przez Filharmonię Pomorską w Bydgoszczy.

W jej dorobku naukowym znajduje się 18 książek, ponad 100 artykułów publikowanych w najważniejszych periodykach polskich i zagranicznych, hasła encyklopedyczne, w tym w wielkich światowych encyklopediach muzycznych Die Musik in Geschichte und Gegenwart i The New Grove Dictionary of Music and Musicians, liczne recenzje, artykuły popularyzatorskie, sprawozdania i tłumaczenia.

Podejmowała liczne prace jako redaktor wydawnictw naukowych: w latach 1962-72 współpracowała z Polskim Wydawnictwem Naukowym, w latach 1972-91 kierowała działem „Kompozytorzy XIX wieku” Encyklopedii Muzycznej PWM, w latach 1982-92 była członkiem komitetu redakcyjnego serii „Muzyka Polska w Dokumentacjach i Interpretacjach" wydawanej przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne (PWM).

Była redaktorem, bądź współredaktorem takich wydawnictw cyklicznych, jak: studia Chopin w kręgu przyjaciół, seria „Prace Zakładu Powszechnej Historii Muzyki Instytutu Muzykologii UW", półrocznik Barok. Od 1999 roku należy do komitetu redakcyjnego rocznika Międzynarodowej Federacji Towarzystw Chopinowskich „Chopin in the World”. Jest też członkiem komitetów naukowych czasopism „Studia Chopinowskie” oraz „Chopin Review”.

Jest autorką audycji radiowych (m.in. 6 audycji z cyklu Chopin nieznany prowadzonych w Polskim Radiu) i telewizyjnych, w ramach których prezentowała postaci Fryderyka Chopina, Ignacego Jana Paderewskiego, Wolfganga Amadeusza Mozarta. Prowadziła również prelekcje do koncertów odbywających się na Zamku Królewskim w Warszawie.

Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich (od 1969 roku). Należy do Międzynarodowego Towarzystwa Muzykologicznego (od 1972 roku). Związana jest z licznymi towarzystwami i instytucjami chopinologicznymi w Polce i na świecie. W latach 1976-86 przewodniczyła Radzie Naukowej Towarzystwa im. Fryderyka Chopina w Warszawie, następnie w latach 1986-91 sprawowała funkcję wiceprezesa TiFC. W latach 1994-2002 była członkiem zarządu „Les Amis de Nicolas Chopin” w Marainville. Od 1994 roku była członkiem zarządu „Internationale Chopin Gesellschaft” w Wiedniu, pełniła funkcję prezesa Polskiej Akademii Chopinowskiej oraz wiceprezesa Towarzystwa im. Ignacego Jana Paderewskiego. Od 2001 roku przewodniczy Radzie Programowej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina.

Tytuł członka honorowego nadały jej takie międzynarodowe towarzystwa naukowe, jak Komitet Międzynarodowych Federacji Towarzystw Chopinowskich, Accademia Filarmonica w Bolonii.

Uhonorowana została wysokimi odznaczeniami i nagrodami państwowymi: Złotym Krzyżem Zasługi (1979), Medalem 40-lecia PRL (1984), Nagrodą Ministra Edukacji Narodowej (1992) za rozprawę Muzyka fortepianowa i pianistyka w wieku XIX (Warszawa 1991), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2000), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2003).

aktualizacja: 2015 (Zespół POLMIC), 2023 (wa)

twórczość

W piśmiennictwie naukowym Ireny Poniatowskiej dominują prace z zakresu pianistyki i muzyki fortepianowej. Jednocześnie swoje miejsce znajduje w nim również tematyka historyczna od baroku po współczesność, teoria muzyki i metodologia muzykologii. W szerokiej perspektywie historycznej i społecznej (na przykładzie twórczości Fryderyka Chopina, Ludwiga van Beethovena, Johanna Sebastiana Bacha, Franza Schuberta, Louisa Spohra i innych kompozytorów) rozważana jest problematyka recepcji dzieła muzycznego.

Do najważniejszych prac w dorobku naukowym Ireny Poniatowskiej należy rozprawa Faktura fortepianowa Beethovena (Warszawa 1972). Praca ta podkreśliła znaczenie środków fakturalnych w twórczości fortepianowej Beethovena, wskazała możliwość poszerzenia zakresu analizy utworów fortepianowych oraz stanowiła znaczący wkład do teorii faktury fortepianowej w ogóle. Analiza przemian faktury w twórczości fortepianowej Beethovena stała się jednocześnie podstawą wyznaczenia nowej periodyzacji twórczości tego kompozytora, zamieszczonej w haśle Beethoven w Encyklopedii Muzycznej PWM.

Istotny wkład do badań nad historią pianistyki wniosła rozprawa Muzyka fortepianowa i pianistyka w wieku XIX. Aspekty artystyczne i społeczne (Warszawa 1992), w której badany problem przedstawiony został w kilku perspektywach: rozwoju instrumentu i jego realnego brzmienia w epoce, techniki pianistycznej w kontekście najważniejszych szkół gry fortepianowej epoki, estetyki romantycznej, społecznego funkcjonowania muzyki, rozwoju form muzycznych.

Inne prace prezentują kompozytorów i wirtuozów związanych z pianistyką polską i światową, jak Muzio Clementi, Johann N. Hummel, Antoni Kątski, Teodor Leszetycki, Ignacy Jan Paderewski, Robert Schumann, Maria Szymanowska, Klara Wieck oraz Franciszek Liszt i Fryderyk Chopin. Badanie przez Irenę Poniatowską relacji Chopina z Lisztem zaowocowało ponownym wydaniem książki Franza Liszta Chopin z 1852 roku (Paryż 1990).

W charakterystykach postawy naukowej Ireny Poniatowskiej podkreśla się otwarcie jej prac na koncepcje i metody muzykologii światowej. Wskazuje się na inspiracje koncepcją Carla Dahlhausa, Waltera Wiory (w pracach podejmujących problem historyzmu), inspiracje semiotyką Eero Tarastiego (w rozważaniach nad problemami naukowej interpretacji dzieła muzycznego), nawiązania do koncepcji oralności i piśmienności Waltera Onga (w artykułach dotyczących przemiany świadomości w kształtowaniu i poczuciu formy muzycznej), polemiczne nawiązania do koncepcji Reinharda Strohma, Karola Bergera (przy omawianiu problemów związanych z periodyzacją historii muzyki). Jednocześnie, postawa badawcza Ireny Poniatowskiej, ukształtowana w „szkole” Józefa Michała Chomińskiego, stanowi jej kontynuację w niektórych aspektach podejmowanych badań.

literatura wybrana

publikacje