Bacewicz Grażyna Divertimento na orkiestrę smyczkową (1965) |
|
Divertimento na orkiestrę smyczkową napisała Grażyna Bacewicz w 1965 roku na zamówienie Karola Teutscha, kierującego Orkiestrą Kameralną Filharmonii Narodowej. Zgodnie z tytułem, nawiązującym do XVIII-wiecznych utworów tego gatunku, jest kompozycją o lżejszym charakterze, niemniej stanowi jednocześnie jeden z najlepszych przykładów w twórczości kompozytorki realizacji idei sonoryzmu. Divertimento charakteryzuje się bogactwem efektów brzmieniowych, których źródłem są różne pomysły fakturalne, techniczne i artykulacyjne, ale nie wykraczających poza naturalne właściwości instrumentów. Nawiązanie do tradycji przejawiło się także w przyjęciu klasycznej budowy cyklu z podziałem na trzy części o układzie: szybka – wolna – szybka. Kształtowane są one również w sposób, który przywodzi skojarzenia ze znanymi formami, przy czym główną zasadą obecną w kompozycji jest zmienność – ruchu i barw, a podstawowym elementem konstrukcji – charakterystyczny, trytonowy motyw z początku Divertimenta. Ich organizację wnikliwie przeanalizowała autorka monografii Bacewicz - Małgorzata Gąsiorowska: „Rolę «tematu» spełnia tu więc nie zamknięta struktura melodyczna, lecz pewien kompleks zdarzeń, jak np. «glissandowo-tremolowa» faza, z dominującą rolą trytonu na początku części I (Allegro). Elementy tej konstrukcji powtarzane w najrozmaitszych konfiguracjach, rozwijane, przeobrażane stanowią o ciągłym wzroście energii, tworzeniu się węzłów dramatycznych, wreszcie wyciszeniu działań w końcowej rekapitulacji podstawowych wątków. (...) Figury te często przeistaczają się w ujęcia czysto sonorystyczne, poprzez kondensację zdarzeń w poziomie (np. szybkie tremola) lub w pionie (gęsta harmonika). Beztroski nastrój części I ustępuje w części II (Adagio) wyrazowi nostalgii, zamyślenia (...) Maksymalne skupienie treści muzycznej wyostrza tu działanie każdego efektu kolorystycznego, jak np. specyficznego dla tej części brzmienia pustej struny. Szelmowski wdzięk rozbłyska ponownie w części III (Giocoso) stanowiącej fajerwerk pomysłów brzmieniowych. Lecz i tu wdziera się niekiedy nuta poważniejsza (kapitalny efekt glissand na trytonach, krótkie sola dzielonych altówek i wiolonczel, dalekie echa niby-ludowych basów).” (Małgorzata Gąsiorowska – nota o utworze w książce programowej Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Waszawska Jesień” 1984, s. 210-211)
Prawykonanie Divertimenta miało miejsce 21 listopada 1966 roku w München. Grała Orkiestra Kameralna Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Karola Teutscha. Dwa lata później ukazała się drukiem partytura utworu, wydana przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne. Ta efektowna, krótka - zaledwie siemiominutowa - kompozycja cieszy się dużą popularnością wśród wykonawców. Liczne jej interpretacje dostępne są również na płytach, m.in. kilka rejestracji zespołu Teutscha (Polskie Nagrania Muza SXL 1134 i Muza XL 0586 – wersje na płytach długogrających, Olympia OCD 311 – na płycie CD z 1988 roku), a z nowszych wykonanie orkiestry Sinfonietta Cracovia pod batutą Roberta Kabary (PWM 9784 z 1998 roku), Orkiestry Kameralnej Erdödy pod dyrekcją Łukasza Borowicza (DUX 0433 z 2003 roku), Orkiestry Kameralnej Polskiego Radia „Amadeusz” Agnieszki Duczmal (Polskie Radio PRCD 096 z 2005 roku) oraz Orkiestry Kameralnej Filharmonii Narodowej pod kierownictwem Jana Lewtaka (SONY 88697537282 z roku 2009).
Anna Iwanicka-Nijakowska |
|