omówienia utworów (S)

Szymanowski Karol

II Symfonia B-dur op. 19

na orkiestrę symfoniczną (1909-10)

II Symfonia op. 19 uznawana jest za najwybitniejsze dzieło orkiestrowe wczesnego okresu twórczości Karola Szymanowskiego (lat 1899-1913) i jedno z najważniejszych w historii polskiej symfoniki. Razem z powstałą w tym samym czasie II Sonatą fortepianową zamyka pierwszy etap w kształtowaniu się techniki kompozytorskiej Szymanowskiego i antycypuje dojrzałą twórczość, w której wyraźnie obecny jest już indywidualny styl kompozytora.
Zamiar skomponowania II Symfonii zrodził się u Szymanowskiego zaraz po napisaniu pierwszej, z której nie był on zadowolony. Pierwsze szkice dzieła powstały w kwietniu 1909 roku, a szkic całości – we wrześniu tego samego roku. Orkiestracja kompozycji trwała do końca 1910 roku. Kompozytor powrócił również do Symfonii celem jej przeinstrumentowania jeszcze w latach późniejszych – część I przerabiał od 1927 roku (głównie w latach 1930-32), a instrumentację II części zmienił w latach 1934-36 na jego życzenie przyjaciel Szymanowskiego, znany dyrygent i kompozytor Grzegorz Fitelberg, któremu dzieło jest dedykowane. Prawykonanie II Symfonii odbyło się 7 kwietnia 1911 roku na koncercie benefisowym Fitelberga w Filharmonii Warszawskiej.
Kompozycja zbudowana jest z dwu części, w których ramy włączone zostały cztery tradycyjne ogniwa symfonii: I część to allegro sonatowe ze wstępem, a II część – temat z wariacjami, w którym zawarty został ustęp powolny (temat i pierwsze dwie wariacje), scherzo (scherzowa trzecia wariacja i kolejne dwie o charakterze gawota i menueta) oraz finał (ostatnia wariacja z fugą). Ponadto kompozytor scalił dzieło wspólnym materiałem motywicznym i tematycznym o podobnym klimacie emocjonalnym. Mimo, iż stylistycznie kompozycja bliska jest jeszcze muzyce późnego romantyzmu, to jednak – jak zauważył muzykolog Tadeusz A. Zieliński – „wyraźnie słychać już Szymanowskiego – w swoistym „błądzeniu” linii smyczków w wysokim rejestrze, w ekstatycznych wyładowaniach, w ogromnym falowaniu emocji, w szybkim przechodzeniu od liryzmu do uniesienia, od dramatu do nagłego uspokojenia” (Tadeusz A. Zieliński Szymanowski. Liryka i ekstaza, PWM, Kraków 1997, s. 65).
Sam kompozytor niezwykle wysoko cenił swoją drugą Symfonię. W liście z sierpnia 1911 roku do Zdzisława Jachimeckiego pisał:

„Jakże się cieszę, że ta Symfonia na Panu takie wrażenie zrobiła, jak pragnąłem. Przyznam się szczerze, że jestem pod względem jej wartości nieco zarozumiały. Jakimś cudem chyba udało mi się w czasie pracy nad nią, nie ulec wszystkim pstrym mamidłom uwodzącym „młodych a niedoświadczonych” artystów i dać czyste a bezkompromisowe piękno, jak je osobiście rozumiem. Toteż w czasie wykonywania jej w Warszawie z radością zauważyłem, iż niektórzy, więcej wrażliwi ludzie prawie z trudem oddychali tą czystą i zimną atmosferą, w której się wszystko dzieje tak jak powietrzem gór”. (Karol Szymanowski. Korespondencja, Tom I: lata 1903-1919, s. 288-289, list z 8 VIII 1911 do Zdzisława Jachimeckiego, oprac. Teresa Chylińska, PWM, Kraków 1982)

II Symfonia op. 19 została wydana drukiem po raz pierwszy dopiero w 1954 roku przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne, mimo, iż jeszcze za życia kompozytora publikację jej planował Universal Edition (wydanie nie doszło do skutku z powodu planów Szymanowskiego wprowadzenia w partyturze zmian instrumentacji). Opóźnienie w edycji nie zaważyło jednak na popularności dzieła. Kilka miesięcy po jego premierze Grzegorz Fitelberg prowadził wykonanie Symfonii w Berlinie, a następnie także w Wiedniu, Lipsku, Monachium i Krakowie, gdzie wszędzie zbierała ona przychylne, a nawet entuzjastyczne recenzje. Sukces ten potwierdziły również liczne późniejsze nagrania dzieła – pierwsze dokonane w 1951 roku podczas Festiwalu Muzyki Polskiej w interpretacji Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia pod batutą Fitelberga.

Anna Iwanicka-Nijakowska